Tết Đoan Ngọ không chỉ là một dịp lễ truyền thống ở Việt Nam, mà còn hiện diện trong văn hóa của nhiều quốc gia châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản… với những tên gọi, nghi lễ và phong tục khác nhau nhưng cùng hướng về sự thanh lọc cơ thể, xua đuổi bệnh tật và tà khí.
Trung Quốc
Tại Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ diễn ra vào ngày mùng 5/5 âm lịch và còn được gọi là Tết Trùng Ngũ – bởi đây là dịp mà hai con số 5 gặp nhau, mang ý nghĩa đặc biệt trong văn hóa phương Đông. Người dân tổ chức ngày lễ này với nhiều hoạt động sôi nổi và ý nghĩa như đua thuyền rồng truyền thống – một biểu tượng sức mạnh và đoàn kết. Bên cạnh đó, các phong tục dân gian như làm túi thơm để xua đuổi tà ma, làm đèn lồng và trang trí nhà cửa cũng được duy trì nhằm mang lại may mắn và bình an cho gia đình.
Hội đua thuyền ở Trung Quốc
Nhật Bản
Tại Nhật Bản, dịp Tết Đoan Ngọ còn được biết đến với tên gọi Tango no Sekku, là ngày lễ truyền thống đặc biệt dành cho các bé trai. Các gia đình thường treo cờ cá chép – biểu tượng của sức khỏe, sự dẻo dai và trí tuệ – với mong ước con cái lớn lên mạnh mẽ, thành đạt như ý. Bên cạnh đó, người Nhật còn chuẩn bị và thưởng thức bánh mochi, món bánh truyền thống thể hiện sự may mắn và gắn kết gia đình trong ngày lễ quan trọng này.
Cờ cá chép của Nhật Bản
Hàn Quốc
Tại Hàn Quốc, Tết Đoan Ngọ được gọi là Dano – một trong ba lễ hội truyền thống lớn nhất trong năm, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc qua hàng ngàn năm. Đây là dịp để gia đình sum họp, cùng nhau gìn giữ và truyền lại các phong tục cổ truyền. Vào ngày này, phụ nữ và trẻ em thường tắm bằng nước lá diên vĩ để thanh lọc cơ thể, mặc trang phục truyền thống hanbok rực rỡ và tham gia các trò chơi dân gian như đánh đu, đấu vật, thể hiện niềm vui, sức khỏe và sự gắn kết cộng đồng.
Ngày Dano ở Hàn Quốc
Việt Nam
Tại sao Tết Đoan Ngọ được gọi là Tết diệt sâu bọ?
Ngày xưa, khi sâu bọ kéo đến phá hoại mùa màng, khiến nông dân rơi vào cảnh thất bát, bỗng có một ông lão tên Đôi Truân từ xa đến giúp đỡ. Ông chỉ dẫn mọi người chuẩn bị một mâm cúng đơn giản gồm bánh gio (bánh tro), trái cây và cùng nhau vận động thể dục trước nhà trong lúc cúng. Kỳ lạ thay, sau đó sâu bọ ngã rạp và biến mất hoàn toàn. Kể từ đó, người dân duy trì ngày mùng 5/5 âm lịch như một dịp đặc biệt để “diệt sâu bọ”, mong muốn bảo vệ mùa màng và sức khỏe cộng đồng. Phong tục này vẫn được giữ gìn chu đáo ở nhiều làng quê Việt Nam, thể hiện sâu sắc mối liên kết giữa con người và thiên nhiên trong văn hóa nông nghiệp truyền thống.
Tết diệt sâu bọ
Tại sao Tết Đoan Ngọ lại diễn ra vào ngày 5/5 âm lịch?
Theo Thạc sĩ Trần Long, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM, trong lịch truyền thống của người Việt, tháng 11 âm lịch là dịp kết thúc năm cũ, nên tháng 5 chính là thời điểm giữa năm – lúc chuyển giao giữa vụ Chiêm và vụ Mùa. Đây là lúc người nông dân tổ chức lễ cúng để tạ ơn trời đất, tổ tiên và mừng vụ mùa bội thu.
Về mặt ngôn ngữ, “Đoan” có nghĩa là bắt đầu, còn “Ngọ” là giờ ngọ – khoảng thời gian nóng nhất trong ngày từ 11 giờ đến 13 giờ. Vì thế, Tết Đoan Ngọ được hiểu là “ngày mở đầu chuỗi ngày nắng nóng đỉnh điểm trong năm”. Đó cũng là lý do nông dân quan sát thời tiết và lựa chọn ngày này để làm lễ diệt sâu bọ, bảo vệ mùa màng và sức khỏe, tạo nên truyền thống đặc trưng của người Việt.
Tết Đoan Ngọ ở ba miền có gì khác biệt?
Theo PGS. TS Phạm Ngọc Trung, nguyên Trưởng khoa Văn hóa học, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, mỗi vùng miền ở Việt Nam có cách tổ chức Tết Đoan Ngọ mang sắc thái riêng biệt. Ở đồng bằng Bắc Bộ, người dân thường sử dụng cơm rượu nếp như một phương tiện diệt sâu bọ, bởi họ tin rằng vị cay nồng của rượu cùng men lên men trong cơm nếp có khả năng xua đuổi ký sinh trùng gây hại cho sức khỏe. Trong khi đó, các miền Trung và Nam Bộ lại nổi bật với các món bánh ú tro, thịt vịt và nhiều loại trái cây đặc trưng, thể hiện nét văn hóa phong phú và đa dạng của từng vùng.
Mâm cúng bánh ú và trái cây
Tết Đoan Ngọ ở ba miền Việt Nam có những điểm khác biệt rõ nét:
Ở miền Bắc, người dân chú trọng vào việc dùng cơm rượu nếp như một “vũ khí” diệt sâu bọ, với niềm tin rằng vị cay nồng của rượu giúp xua đuổi các ký sinh trùng gây hại cho sức khỏe.
Miền Trung, nơi có khí hậu khắc nghiệt, tổ chức các nghi lễ cúng lớn để cầu mong mùa màng bội thu và sự bình an. Mâm cỗ truyền thống thường bao gồm cơm rượu, bánh tro, bánh tráng và chè kê – những món ăn đặc trưng thể hiện nét văn hóa vùng đất này.
Trong khi đó, miền Nam nổi bật với cách dùng cơm rượu được vo thành viên tròn, ăn kèm xôi vò, và đặc biệt không thể thiếu thịt vịt trong mâm cúng – món ăn mang nhiều ý nghĩa phong phú trong ngày Tết Đoan Ngọ.
Mâm cúng ở miền Nam
Như vậy, Tết Đoan Ngọ không chỉ là Tết giữa năm mà còn là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, cầu mong mùa màng bội thu, không bị sâu bọ phá hoại. Đồng thời, đây cũng là lúc mọi người gửi gắm ước nguyện về sức khỏe, sự bình an cho bản thân và gia đình. Trải qua thời gian, Tết Đoan Ngọ đã trở thành một nét đẹp văn hóa truyền thống sâu sắc của cộng đồng. Đừng quên gửi những lời chúc Tết Đoan Ngọ ý nghĩa đến người thân và bạn bè để cùng nhau đón một mùa lễ đầy ấm áp và may mắn.
